Rodzice/ rodzic czy opiekunowie prawni składający w Specjalistycznej Poradni Wad Mowy i Słuchu wniosek z prośbą o badanie dziecka są zobowiązani do podania w nim  powodu zgłoszenia. Najczęściej więc uzupełniają zdanie „Zwracam się z prośbą o przeprowadzenie badań: logopedycznego, pedagogicznego, psychologicznego mego dziecka w związku z …” stwierdzeniem: „wadą wymowy”/ „trudnościami w mówieniu”/ ”wadą słuchu”/ „słabym rozwojem mowy”. Zasadne jest wobec tego, iż pierwsze badanie odbywające się w poradni jest badaniem logopedycznym.

Procedura badawcza rozpoczyna się od spotkania z logopedą, którego zadaniem jest wykonanie czynności służących postawieniu diagnozy.

Pojęcie „diagnoza” pochodzi z języka łacińskiego (łac. diagnosis) i oznacza rozpoznanie. Każdy z nas słowo „diagnoza” kojarzy przede wszystkim z dziedziną medycyny, oceną stanu zdrowia i rozpoznaniem choroby.

Cóż znaczy pojęcie „diagnoza” w odniesieniu do działań logopedycznych ?

W różnych źródłach znajdujemy rozmaite wyjaśnienia tego terminu.

I tak:

Ewa Skorek definiuje diagnozę logopedyczną w podręcznym słowniku logopedycznym ”Z logopedią na ty” jako „rozpoznanie zjawiska logopedycznego, jego etiologii oraz tendencji rozwojowych na podstawie uzyskanych informacji ogólnych, zaobserwowanych objawów zaburzenia oraz w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości” Wydaje się konieczne w tym momencie objaśnienie terminu zjawisko logopedyczne. W tym samym słowniku znajdujemy jego definicję: „ Zjawisko logopedyczne to wszelkiego typu i różnego stopnia zakłócenia/zaburzenia ekspresji lub/ i percepcji mowy, utrudniające lub uniemożliwiające komunikacje językową”.
W podręczniku akademickim „Diagnoza logopedyczna” pod red. E. Czaplewskiej, S. Milewskiego odczytujemy następujące objaśnienie diagnozy: „zbiór określonych zasad oraz metod postępowania badawczego mających na celu ocenę rozwoju mowy osoby badanej oraz określenie nieprawidłowości występujących w procesie komunikowania się”.

Celem diagnozy logopedycznej jest właściwe rozpoznanie określonego zaburzenia mowy występującego u badanej osoby, będące podstawą do zaprogramowania odpowiedniej terapii i rozpoczęcia postępowania terapeutycznego.

Prawidłowość diagnozy zależy od:

• wiedzy merytorycznej logopedy na temat rozpoznawanego zjawiska
• umiejętności zastosowania odpowiednich technik i narzędzi badawczych
• precyzyjnego rozumowania osoby badającej.

Przy stawianiu diagnozy dokonujący jej logopeda powinien przestrzegać podstawowych zasad postępowania:

• nawiązać (a przynajmniej próbować to zrobić)  kontakt z  badaną osobą/ dzieckiem
• dostosować czas badania do indywidualnych możliwości, kondycji psychofizycznej osoby badanej
• odpowiednio dobrać metody i narzędzia diagnostyczne w zależności od rodzaju zaburzenia, objawów i stopnia ich nasilenia, wieku oraz możliwości psychofizycznych badanego
• uzupełnić badanie logopedyczne danymi z innych badań specjalistycznych (np. z badania psychologicznego)

W czasie badania osoba prowadząca je powinna starać się o stworzenie takiej atmosfery, by badany, a dziecko w szczególności, czuł się bezpiecznie, nie odczuwał, że jest oceniany.

W trakcie badania logopeda powinien także dbać o kondycję badanego dziecka - jeśli to konieczne robić przerwy, motywować dziecko do dalszego działania. Badanie  może być rozłożone w czasie lub powtórzone w razie potrzeby.

Należy uświadomić sobie fakt, że badanie logopedyczne musi obejmować rozmaite aspekty mowy, a nie tylko ograniczać się do oceny wymowy dziecka.

W procesie diagnozy wykorzystuje się :

• wystandaryzowane narzędzia diagnostyczne (diagnoza unormowana)
• narzędzia diagnostyczne nie posiadające norm (nie wystandaryzowane) np. opracowane do użytku wewnętrznego próby językowe, kwestionariusze  obrazkowe (diagnoza nieformalna)

Badania wstępne obejmuje: wywiad, obserwację, badania uzupełniające.

Badanie podstawowe obejmuje:

• badanie rozumienia,
• badanie mówienia,
• badanie czytania i pisania.

W przypadku dziecka w wywiadzie z rodzicem należy uzyskać dane dotyczące dotychczasowego przebiegu rozwoju dziecka, okoliczności pojawienia się niepokojących rodziców objawów, domniemanych przyczyn zaburzenia/ nieprawidłowości, stanu zdrowia dziecka, podjętych dotąd kroków w celu radzenia sobie z problemem.

Obserwacja dotyczy reakcji i zachowań badanego dziecka. Logopedę w szczególności interesują oczywiście zachowania werbalne i stosunek zachowań werbalnych i niewerbalnych względem siebie.

Orientacyjne badanie mowy przeprowadzane w trakcie rozmowy z osobą badaną powinno dostarczyć informacji na temat: czy dziecko rozumie pytania i polecenia kierowane do niego, czy mówi pojedyncze słowa czy zdania, czy wypowiada się chętnie, jaka jest jakość jego wypowiedzi (czy wyrazy są zniekształcane, czy używa poprawnych form gramatycznych, czy mówi płynnie).

Badanie uzupełniające są wykonywane w zależności od wstępnie rozpoznanego zaburzenia, co oznacza, że nie zawsze ich pełen zestaw powinien być

Wykorzystany  w danej diagnozie.

Do badań uzupełniających należy m.in.:

• badanie sprawności aparatu mowy ( języka, warg )
• badanie połykania
• badanie oddechu
• orientacyjne badanie słuchu
• badanie pamięci słuchowej
• badanie płynności mowy.

Badanie podstawowe, składające się zasadniczo z 2 części, ma na celu dokładną ocenę umiejętności językowych:

badanie rozumienia obejmuje:

• sprawdzenie rozumienia nazw przedmiotów, zjawisk, czynności, cech, słów
• określających stosunki przestrzenne
• sprawdzenie rozumienia prostych połączeń słownych (wyrażeń i zdań pojedynczych nierozwiniętych)
• sprawdzenie rozumienia zdań złożonych

badanie mówienia obejmuje

• sprawdzenie czynności nazywania
• sprawdzenie umiejętności powtarzania
• sprawdzenie mówienia z pamięci
• sprawdzenie umiejętności odpowiadania na pytania
• ocenę spontanicznych wypowiedzi dziecka.

Czynność mówienia badana jest  z zastosowaniem kwestionariuszy obrazkowych, zgadywanek, zestawów pytań, historyjek obrazkowych.

Badanie mówienia ma na celu :

• ustalenie zasobu dźwięków mowy
• określenie zasobu słownictwa
• ocenę umiejętności stosowania różnych form wyrazowych (odmiany wyrazów)
• umiejętność budowania zdań
• ocenę płynności mówienia oraz takich elementów jak: rytm, akcent, tempo mówienia.

Tak jak nie zawsze istnieje konieczność badania wszystkich aspektów mowy, tak również nie zawsze trzeba badać wszystkie czynności nadawania mowy  (np.  nie zawsze wskazane jest badanie  powtarzania, czy mówienia z pamięci).

Badanie czytania i pisania wykonywane jest u dzieci w wieku szkolnym.

Diagnoza logopedyczna nie jest aktem jednorazowym – pogłębiana jest w miarę poznawania problemu logopedycznego u osoby badanej, w trakcie prowadzonej terapii.

Prawidłowo sformułowana diagnoza jest podstawą dobrej, zakończonej sukcesem terapii.

Życzę, by każde spotkanie diagnostyczne było dla Państwa i Dziecka miłym doświadczeniem i owocowało efektywną terapią.

Opracowała: mgr Alicja Monarszyńska - logopeda, surdologopeda, neurologopeda, ZPPP w Pile